DÀN BÀI
Như đã biết, việc lấy hơi không chỉ nhằm mục đích cung cấp dưỡng khí cho cơ thể, cũng như cung cấp làn hơi cho việc phát thanh, nhưng còn góp phần biểu hiện ý nghĩa, nội dung, tình cảm của bài hát, có nhiều trường hợp lấy hơi khác nhau mà người ca viên cần biết và làm quen. Đằng khác, cũng có một số nguyên tắc trong việc lúc nào nên hay không nên lấy hơi và những lợi ích của việc lấy hơi như thế nào.
1.
Việc chủ động lấy hơi lúc khởi tấu cũng như trong bài hát, sẽ làm cho
tiếng hát được đầy đặn và có năng lực hơn. Nhiều người than hơi của mình
ngắn, hoặc tiếng yếu, một phần lớn, là không lấy hơi đúng cách, hoặc
không ý thức để lấy hơi đúng lúc.
2.
Ích lợi lớn lao khác là giúp cho toàn thể ca viên bắt đầu câu hát được
đều đặn và sắc bén. Nhiều ca đoàn khởi tấu chưa đều, phần nhiều là do
chưa tập lấy hơi chủ động.
Người ta thừơng phân biệt bốn trường hợp chính như sau :
1. Lấy hơi lớn :
Là
lấy hơi một cách thong dong, không vội vàng, thường thực hiện ở chỗ có
dấu lặng tương ứng với một phách trong nhịp độ vừa (giống như dấu chấm
trong bài văn).
Thí dụ 1 :
2. Lấy hơi nhỏ :
Là lấy hơi
ngắn hơn, dưới một phách cho đến 1/4 phách, thường gặp ở cuối tiết nhạc
(chi nhạc), (giống như dấu phẩy trong bài văn).
Thí dụ 2 :
3. Lấy hơi trộm :
Là
lấy hơi thật nhanh và nhẹ nhàng như là không lấy hơi vậy (không để
người khác nhận ra). Thường áp dụng trong câu nhạc dài, cần lấy hơi bổ
sung mà vẫn bảo toàn ý nghĩa lời ca, hoặc trong chỗ ngắt câu phù hợp với
ý nghĩa lời ca. Ký hiệu bằng dấu phải (‘), trong thanh nhạc dùng (v).
Thí dụ 3 :
4. Cướp hơi :
Là
lấy hơi thật nhanh và mạnh mẽ, thường xảy ra ở những đoạn nhạc sôi nổi,
hùng tráng, hoặc lúc chuẩn bị cho cao trào của bài hát. Đây là một kỹ
xảo cao trong nghệ thuật ca hát, cần phải chú ý rèn luyện công phu (xem
thêm đoạn Ha-lê-lui-a cuối bài Lạy Nữ Vương Thiên Đàng).
Thí dụ 4 :
Trong
hợp ca, có những câu nhạc dài, hoặc những chỗ ngân dài không được để
đứt hơi, các ca viên phải nối hơi bằng cách thay nhau, kẻ trước người
sau lấy hơi trộm : khi tiếp tục lại, phải vào bè nhẹ nhàng cũng như lúc
mình hết hơi vậy.
Trong
câu nói, muốn đảm bảo ý nghĩa, ta chỉ ngắt sau một cụm từ, hoặc dừng
lại sau một câu đầy đủ ý nghĩa. Trong bài hát cũng vậy, nhưng đôi khi
cũng có những trường hợp ngoại lên, buộc ta phải ngắt cầu nhiều hơn là
câu văn cho phép. Hoặc buộc ta phải hát luôn, không ngừng sau mỗi cụm
từ, như trong câu nói có thể cho phép.
Trong những trường hợp đó, ta nên theo một số nguyên tắc sau :
1.
Bình thường, lấy hơi trước mỗi câu hát (lúc khởi tấu cũng như trong bài
hát) hoặc chỗ bài hát ghi dấu lặng (xem Td 1 và 2 ở trên) : có chỗ xem
ra không cần lấy hơi, nhưng tác giả cố ý ghi dấu lặng để ca viên lấy ơi
cho đồng đều, nhịp nhàng (xem đoạn “Bút tôi reo như … Td 5 dưới đây).
2.
Câu hát dài cần ngắt để lấy hơi bổ sung, thì nên ngắt nơi nào có đủ
nghĩa (xem Td 4 : ngắt sau “Chúa cho con trời mới đất mới” tương đối đủ
nghĩa).
3.
Không lấy hơi vụn vặt, cứ 2, 3 chữ đã ngưng để lấy hơi (xem Td 4 :
không nên lấy hơi như sau “Chúa cho con / trời mới / đất mới … con / sẽ
ca ngợi …).
4. Không lấy hơi ở giữa các từ kép như Thiên Chúa, yêu thương …
1. Theo nhịp độ :
Nếu
hát loại bài với nhịp độ thong thả, thì lấy hơi vào cũng thong thả (xem
“Khúc Nhạc Cảm Tạ”). Gặp loại bài sôi nổi, thì lấy hơi cũng phải nhanh
nhẹn, nhịp nhàng đáp ứng yêu cầu tốc độ của bài hát (A-ve Ma-ri-a 2 đoạn
C).
Thí dụ 5 :
2. Theo sắc thái :
Gặp đoạn nhạc sắp hát rời, thì lấy hơi chuẩn bị cũng phải lấy hơi rời, nghĩa là lấy hơi nhanh rồi nén hơi chờ đợi cho đến khi hát các âm thanh rời.
Thí dụ 6 :
1. Tập lấy hơi theo
các thí dụ trên, đặc biệt lấy hơi trộm (thí dụ 3); lấy hơi rời(thí dụ
6); cướp hơi (thí dụ 4, 5 và Ha-lê-lui-a cuối của bài “Lạy Nữ Vương
Thiên Đàng” – Lm Ngô Duy Linh).
2. Tập các mẫu thanh nhạc :
Mẫu 8 :
* Yêu cầu 1, 2, 3 : như các mẫu trước + đọc chéo các nguyên âm ô – a – ô, a – ô – a
*
Yêu cầu 4 : liền tiếng, vươn lên từ từ cho đến dấu Mi – Sol thì nhẹ
lại. Tập quãng ba : chú ý hát chuẩn xác cao độ nhóm 4 dấu “Mi – Sol – Fa
– Re”.
Mẫu 9 :
* Yêu cầu :
1. Lấy hơi theo khẩu hình “i” – Nén hơi.
2. Móc nối M với i – ê – a cho mềm mại, phóng âm thanh ra phía trước.
3. Gắng sao cho âm sắc của nguyên âm ê và a cũng gần giống như âm i.
4.
Hát liền tiếng, vươn tiếng dần 2 phách đầu, đến dấu Sol đặt nhẹ rồi cho
sống lại bằng cách vươn tiếng + lấy hơi trộm và bắt vào chữ Ma cường độ
ngang với phách 2 của dấu Sol, rồi hát nhẹ dần lại ở các phách còn lại
cho đến hết câu. Chú ý chuẩn xác cao độ, không nặng nề, dựa nhẹ lên các
dấu đầu phách, không để các dấu ở nửa phách sau lộ ra quá rõ ràng. Nhớ
giữ nguyên khẩu hình chữ a cho đến hết câu, lồng ngực căng, bụng hơi ép
dần khi gần hết câu, nếu không nét nhạc đi xuống thường có khuynh hướng
buông lỏng, sẽ làm xuống cung.
Mẫu 10 :
* Yêu cầu :
1. Lấy hơi theo khẩu hình “i” – Nén hơi
2. Móc nối M với i – ê – a cho mềm mại, phóng âm thanh ra phía trước.
3.
Mượn vị trí của Mi để đọc các chữ Ma, Mô, Mê, tạo cho các chữ sau có âm
sắc sáng như i, càng lên cao, phải buông lỏng hàm dưới, nâng hàm ếch
mềm, đầu như muốn nhìn từ trên cao xuống để dằn thanh quản thấp xuống,
môi trên hơi nâng lên, mũi như muốn phồng lên để tăng độ vang cho âm
thanh. Khi hát xuống thấp, môi trên hơi úp xuống che răng trên.
4. Liền
tiếng + lấy hơi trộng : ngân dài dấu Fa gần đủ 2 phách như mình không
định lấy hơi, sau đó vừa đổi khẩu hình sang chữ Mô vừa “nuốt” trộm hơi
vào.
Mẫu 11 :
* Yêu cầu 1,2,3 : như mẫu 10 trên đây.
*
Yêu cầu 4 : Môi càng hát nhanh càng mềm mại, không “nhai” tiếng. Càng
lên cao, càng hát nhanh, phải tạo cảm giác điểm tựa âm thanh từ vùng
xương chậu để phóng luồng hơi luôn luôn hướng lên phía sống mũi. Chỉ hát
một hơi, không để mất vị trí dội âm trước mặt, giống như ta cầm vòi xịt
nước lên cao, hướng về một điểm trước mặt, giữa môi trên và trán, nơi
mà ta cảm thấy âm thanh vang rõ và đẹp nhất. Lúc đầu mỗi người gắng
hướng làn hơi tìm xem “điểm” nào cho ta âm thanh vang đẹp nhất. Khi tìm
được vị trí rồi, không cần phải tốn nhiều hơi, mà nghe âm thanh vẫn vang
rõ. Vai trò của hàm ếch mềm và mỗi trên rất quan trọng để hướng dẫn làn
hơi đi vào đúng vị trí. (Cũng có thể làm quen với dội âm trước mặt,
bằng cách thực tập đọc sách phóng âm thanh ra trước, không cần đẩy hơi
mạnh mà âm thanh vẫn vang vọng tới cuối phòng).
No comments:
Post a Comment